Como institución, o Deportivo é signo identificador que supera os límites da cidade e as fronteiras e o océano que nos rodea. Os avatares das súas competicións transcenden aos propios xogadores, para converterse en parte dos sentimentos colectivos dos cidadáns, que gañan e perden, e sofren e alégranse e participan sen pisar o céspede do campo de xogo.
Comprenderedes que non se trata agora -non é oficio do Reitor por moi afeccionado que sexa- de narrar a crónica da historia do Deportivo, senón de resaltar a dimensión social que esa historia proxecta. Na desta cidade queda rexistrada a riada humana que canaliza periodicamente cada partido, e esas outras mobilizacións extraordinarias nas que se manifestou espectacularmente a autoestima profunda e lexítima de estar aquí enraizados. A concentración cidadá na "Praza Maior" desta cidade hai moi poucos anos foi, quizá, coa relativa á capitalidade, a máis numerosa e non a menos espontánea.
Honramos a unha institución deportiva. O deporte, e en particular o fútbol, converteuse nunha manifestación social, cultural e económica, de primeira magnitude. E os deportistas de elite -como os do Super Depor- asumen o papel de mitos da sociedade actual e constitúen puntos de referencia -en positivo e en negativo- para as novas xeracións.
Co Deportivo esta Universidade asinou un convenio para o intercambio de experiencias na docencia e o deporte, que abarca un amplo abanico de actividades que implican á Universidade como institución e a centros como o INEF, a Escola Universitaria de Fisioterapia e a Facultade de Ciencias da Saúde.
Desde fai catro anos organízase ao redor das vacacións da Semana Santa un "campus de fútbol", para "as crianças" de profesores e persoal da Universidade e tamén aberto á sociedade, ao que xenerosamente prestou o seu nome uno dos xogadores aquí presente.
A Universidade da Coruña ten entre as súas carreiras a Licenciatura en Ciencias da Actividade Física e o Deporte, no INEF, Centro adscrito cun corpo prestixioso de profesores e un número significativo de promocións de Licenciados, que esperamos configúrese pronto como un Centro propio da universidade.
O deporte centra tamén boa parte das actividades do noso Servizo de Extensión Universitaria, que ten no corazón do campus de Elviña a súa infraestrutura central. Máis de cinco mil alumnos, integrados en douscentos equipos de distintas modalidades, inscribíronse o ano pasado nas actividades que organizamos desde o Club Deportivo. Estas son algunhas das razóns que explican o acordo adoptado no seu día polo Consello de Goberno da Universidade e que hoxe cumprimos.
***
A Universidade como institución de educación superior non é allea ao deporte. Lembróunolo o Parlamento e o Consello de Europa ao decidir que o 2004 sexa o Ano Europeo da Educación a través do Deporte. Pronunciouse -cito textualmente- sobre "a utilización dos valores educativos do deporte na mellora dos programas educativos e, sobre todo, da educación paralela, por medio do establecemento dunha maior colaboración entre as organizacións educativas e as organizacións deportivas". Andamos, por tanto, na boa dirección.
***
Neste acto, ademais de deixar constancia da relación entre as dúas institucións, parece propio do oficio universitario reflexionar sobre o sentido máis profundo que xustifica a nosa decisión. Penso que non resultará improcedente para quen viven o fútbol, sobre todo cando un le nun xornal de información xeral correspondente ao día de onte "este partido reproduciu a vella teoría italiana da especulación".
Permitiranme, por iso, que acuda a unha xa antiga lectura dun dos nosos máis coñecidos filósofos -Ortega e Gasset- no seu ensaio sobre "A orixe deportiva do Estado", para reforzar a propia opinión sobre a importancia social do deporte e, por tanto, tamén dos seus protagonistas, como os que hoxe honramos. O filósofo non é coñecido como deportista e con todo na súa especulación atrévese a "considerar a actividade deportiva como a actividade primaria e creadora". Actividade desenvolvida con esforzo, diranos -"a vida plena aparécenos sempre como un esforzo"- pero que se fai pola deleitación de facelo.
No caso dos profesionais do deporte ese esforzo -que só é libre e superfluo para o afeccionado-, é tamén esforzo "obrigado" porque constitúe un traballo profesional. Esforzo que esixe "exercicio de adestramento", coas súas consecuencias e limitacións. Expresión -askesis- que, referida inicialmente aos atletas da antiga Grecia, acabou estendéndose a outros ámbitos.
Os valores non son alleos á formación integral que a Universidade debe procurar. Poden atoparse na actividade deportiva, como acaba de mencionarse. A que se realiza en equipo ofrece algúns máis. Para que a traiñeira avance rapidamente é preciso manter un equilibrio nos bancos, remar ao tempo e contar cun patrón que guíe. A metáfora exímeme de concretar sobre un equipo de fútbol, como de referirme á Universidade.
Doutra parte o pluralismo do vestiario ou do Claustro, ha de harmonizarse para lograr o éxito da institución a que se pertence, das cores que se portan e deféndense, por dicilo en termos deportivos. É outro ensino do deporte como escola.
A periodicidade dos encontros deportivos e a alternancia, máis ou menos imprevista, de éxitos e derrotas axuda a unha certa serenidade de ánimo. "O fútbol -adoitouse dicir- é cada sete días", aínda que agora o período é ás veces máis curto. En todo caso, esa sentenza que podería porse en boca dun personaxe de Shakespeare ou traducirse nun poema de Rabindranath Tagore, -"se choras por perder o sol, as bágoas non deixarán ver as estrelas"- contén un medicamento para o engreimiento, cando as cousas rodan ben, e o abatemento, cando rodan mal. A mesma vida do deportista profesional, intensa e encasillada temporalmente, fornece motivos para a reflexión como poden ofrecer os escritos dos clásicos do noso Século de Ouro, sobre "a caducidade dos bens de fortuna".
A primeira percepción da característica social do fútbol adquírese ao comprobar que se organiza nunha asociación, que tradicionalmente adopta o nome de "club". A súa orixe explica moitas características que non deberían perderse cunha vestidura xurídica societaria. Persoalmente, non me atrevo a soster a audaz afirmación do filósofo anteriormente citado de que o "club" é "máis antigo que o fogar doméstico"; pero si pode certificarse que o "club" chega dalgunha maneira ao fogar. E é que o "club de fútbol" leva unha necesaria proximidade, que se concreta no que chamamos "afección" (seareiras, hooligans, tifosi, adeptos ou torcedores, etc.).
O fútbol inflúe na linguaxe e a través del conecta con multitude de ámbitos da actividade humana. Un profesor de Filoloxía desta Universidade publicou hai uns anos un traballo sobre a "linguaxe do fútbol", nos medios de comunicación.
Utilízanse imaxes de todo tipo. Hainas bélicas "o Estadio é un fortín", "a tropa deportivista"; os "contendentes demostran que son candidatos ao título"; do último partido en Riazor falouse dun "contraataque letal". O xogo pode ser "ofensivo ou defensivo", hai tácticas ou dispositivos tácticos ("o Depor volveu sacar proveito dunha xogada de estratexia"). Os defensas son "torres", un dianteiro pode ser "cañonero, pistoleiro, bombardeiro", que, naturalmente, lanza "disparos, canonazos ou mísiles". (Así o domingo, "o obús púxollo na bota X e o cañonero do Depor demostrou ...).
Outras veces as imaxes proceden do mundo animal: os xogadores son "depredadores da área"; móvese como un felino "se é porteiro- ou can de presa" se é marcador. Toda a fauna está representada e do equipo enteiro chega a dicirse que se "desmelenó".
Os xogadores fan de todo: "os branquiazuis abriron a caixa dos tronos" ou son artistas que dan "pinceladas de alta escola". Hai metáforas para todos os gustos -nunca mellor empregado o termo- e así: o estadio de fútbol pode ser "unha pota a presión" e a portaría unha cociña ("meteuse ata a cociña, pero Molina puido rexeitar o seu disparo"). Do bo apetito dun xogador dise que se come o balón, ou que a un equipo atragóaselle outro. Os xogadores poden dedicarse a "un peloteo insulso ou serven en bandexa" un gol, e, mesmo pode chegarse a unha auténtica bebedeira de bo futbol e goles, nun partido que foi o "prato forte" da xornada.
Polo que se refire ao terreo que me é propio -o Reitor xoga en casa-, fálase de "exámen", de "reválida", de que o equipo "aproba", de que tal xogador "sentou cátedra" ou que é un "consumado mestre" dos lanzamentos a balón parado e nas xogadas de estratexia, ou que deu "un pase maxistral".
Especúlase co balón, tense ou non claridade de ideas, hai ou non definición ou sistema ou esquema, e tantas e tantas outras expresións que proporcionan materia para o estudo e a investigación ademais de para o lecer e o descanso necesarios na sociedade en que vivimos.
***
Queridos amigos. Este é -dicía ao principio- un acto universitario de recoñecemento a unha institución deportiva coa que sentimos identificados. Esta cidade, liberal e acolledora, aberta e solidaria, atopa forza nas institucións que a vertebran. Honramos hoxe a unha de longa traxectoria á que, por afección e con afecto, desexamos un novo percorrido glorioso.
Forza Depor!. Teño dito.
** Discurso do Reitor da Universidade da Coruña no acto de entrega da Medalla de Ouro da UDC ao Real Club Deportivo da Coruña S.A.D.
